Finansiranje političkih stranaka jedna je od najslabije uređenih i regulisanih oblasti izbornog procesa u Bosni i Hercegovini (BiH). Zakoni i propisi koji regulišu oblast finansiranja političkih stranaka su zastarjeli, nedorečeni, nedovoljnog opsega, propisiju izrazito niske sankcije koje su stimulirajuće za moguće prekršioce i krše se u praksi bez adekvatnih posljedica po prekršioce. Pojedini segmenti koji se oslanjaju na temu finansiranja političkih stranaka nisu regulisani pravnim okvirom, kao što je zloupotreba javnih sredstava u stranačke svrhe ili regulisanje rada povezanih pravnih lica u djelimičnom ili potpunom vlasništvu političkih stranaka ili visoko rangiranih dužnosnika stranaka.
BiH na zadovoljavajući način ili nikako nije ispunila većinu preporuka Grupe država za borbu protiv korupcije Vijeća Evrope (GRECO) koje se odnose na segment finansiranja političkih stranaka. U sklopu trećeg kruga evaluacije na temu „Finansiranje političkih stranaka“, GRECO je dao ukupno 9 preporuka vlastima BiH koje se odnose na unapređenje segmenta finansiranja političkih stranaka – na zadovoljavajući način implementirana je svega 1 preporuka, 5 je djelimično implementirano, a 3 nisu implementirane.
Niz je evidentiranih, nerijetko u praksi dokazanaih, problema i manjkavosti pravnog okvira u sadržajnom i tehničkom smislu i kod finansijskog poslovanja političkih stranaka (evidentiranje i izvještavanje o prihodima, rashodima, dugovanjima i sl), izvještavanja o finansijskom poslovanju (nedovoljna transparenstnost, kršenje rokova za izvještavanje i sl), te kontroli finansijskog poslovanja (manjak kapaciteta, nedostatak koordinacije, neblagovremena kontrola, neizricanje sankcija usljed koruptivnog političkog uticaja i sl). (navedeno u nastavku ovog Sažetka)
Sve navedeno upućuje na neophodnost unapređenja zakonske regulative u oblasti finansiranja političkih stranaka, što je svakako neodvojiv segment unapređenja cjelokupnog izbornog procesa za čim BiH žudi a građani željno isčekuju godinama.
Ključni nalazi „Analize postizbornih finansijskih izvještaja političkih stranaka o izbornoj kampanji za Opšte izbore 2018. godine“ su sljedeći:
Trećina (34%) političkih stranaka nije podnijelo postizborne finansijske izvještaje o izbornoj kampanji za Opšte izbore 2018. godine ili ih je podnijelo sa zakašnjenjem, što je napredak u odnosu na Lokalne izbore 2016. godine kada to nije učinilo čak 57% političkih stranaka
Troškovi izborne kampanje za Opšte izbore 2018. godine iznosili su 9,6 miliona KM (14% dozvoljenog limita), što je oko 2,6 miliona KM više nego što je potrošeno za izbornu kampanju za Lokalne izbore 2016. godine
Političke stranke su najviše novca u kampanji trošile na kategoriju troškova „Ostali troškovi propagande (26% ukupnih troškova svih političkih stranaka tj. čak 2,5 miliona KM) – iz ove klasifikacije troškova i ove kategorije nije vidljivo na šta su stranke trošile javni novac iz kojeg se uglavnom finansiraju a ova kategorija troškova je više od 3 puta uvećana u odnosu na Lokalne izbore 2016. godine (svrstavanje troškova u ovu kategoriju zapravo skriva stvarne troškove političkih stranaka u izbornoj kampanji)
Političke stranke ostvarile su prihode po svim osnovama u iznosu od 15,6 miliona KM u analiziranom izvještajnom periodu
Čak 70% prihoda političkih stranaka u analiziranom izvještajnom periodu dolazi iz budžeta različitih nivoa vlasti tj. građani u najvećoj mjeri finansiraju političke stranke
Rashodi političkih stranaka u analiziranom izvještajnom periodu, a koji uključuju troškove izborne kampanje i administrativno režijske troškove, iznose 19,8 miliona KM i viši su za 4,2 miliona KM od evinedtiranih prihoda – to praktično znači da su stranke poslovale sa „gubitkom“ od 4,2 miliona KM u vrijeme izborne kampanje za Opšte izbore 2018. godine
Politički subjekti su iskazali ukupna dugovanja u iznosu od 8,6 miliona KM u analiziranom izvještajnom periodu
19 parlamentarnih političkih stranaka na državnom i entitetskom nivou, koje su dio posebnog uzorka za analizu, su u analiziranom izvještajnom periodu ostvarile ukupan prihod od 13,8 miliona KM
Ukupni rashodi 19 selektovanih političkih stranaka za isti izvještajni period iznose 17,6 miliona KM i viši su za 3,8 miliona KM od evidentiranih prihoda
Na 19 političkih stanaka koje su u selektovanom uzorku ove analize otpada ukupno 88% ostvarenih prihoda svih političkih stranaka koje su učestvovale na Opštim izborima 2018. godine (ukupno 69 političkih stranaka)
Upravo one stranke koje raspolažu sa najvećim količinama novca su i one koje osvajaju najviše glasova i mandata na izborima za državni i entitetske parlamente; pojednostavljeno rečeno – koliko para, toliko muzike
Top 5 političkih stranaka po ostvarenim prihodima su Stranka demokratske akcije (SDA), Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), Socijaldemokratska partija BiH (SDP BiH), Savez za bolju budućnost (SBB) i Hrvatska demokratska zajednica BiH (HDZ BiH) – to su ujedno, uz Srpsku demokratsku stranku (SDS) na šestom mjestu, i jedine političke stranke koje su ostvarile preko milion KM prihoda
Top 5 političkih stranaka po evidentiranim troškovima u izbornoj kampanji su Stranka demokratske akcije (SDA), Socijaldemokratska partija BiH (SDP BiH), Savez za bolju budućnost (SBB), Srpska demokratska stranka (SDS) i Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) – to su ujedno, uz Hrvatsku demokratsku zajednicu BiH (HDZ BiH), i jedine političke stranke koje su potrošile preko milion KM u izvještajnom periodu koji obuhvata i izbornu kampanju
19 političkih stranaka iz uzorka prijavile su ukupna dugovanja u iznosu od 7,5 miliona KM što čini 88% ukupnih dugovanja svih političkih stranaka
